MUKAN - Sivas Kongresi

Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)

Erzurum Kongresi Heyet-i Temsiliyesi Mustafa Kemal Pa

Amasya Tamiminde belirtildi

kongresine kat

Kongre, 4 Eylül 1919 günü davet sahibi olmas

aç

hakimiyetini ortaya koymaktad

sonucunda reddedildi. Divan te

Bekir Sami ve Rauf Beyler Ba

Daha önce olu

suçlamas

haz
şa başkanlığında daha önce,ği üzere bir milli kongre olarak düşünülmüş olan Sıvasılmak üzere 2 Eylülde Sivas’a geldi.ı sebebiyle Mustafa Kemal Paşa’nınış konuşmasıyla başladı.Bu konuşma Mustafa Kemal Paşa’nın mevcut siyasi durumaır. Başkanlığın sırayla üstlenilmesi talebi yapılan oylamaşekkülünde Mustafa Kemal Paşa oybirliğiyle başkanlığaşkan yardımcılıklarına seçilirler.şturulan Hazırlık Encümenin(Komisyon) kaleme aldığı ve ittihatçılıkının önüne geçmek için kongre delegelerinin okumaları teklifiyle bir yemin metniırlanmıştı. Bu metinde :
“Makam-

manen ve maddeten hizmetten ba
ı celil-i hilafet ve saltanata, islamiyete, devlete, millete ve memleketeşka bir gaye takip etmeyerek her türlü ihtirasat-ı
ş

çal

bilcümle mukaddesat

Bu yemin metnine evvela Mustafa Kemal Pa

a

“

manen ve maddeten hizmetten ba

müzakeresi devam

münezzeh bir azim ve iman ile çal

çal
ahsiye ve siyasiyeden ve fırkacılık amalinden münezzeh bir azm-ü iman ileışacağıma ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ihyasına çalışmayacağıma namusum veım namına vallah, billah” ifadeleri vardı.şa karşı çıkar. Metin münakaşa edilerekşağıdaki şekli alır :Makam-ı celil-i hilafet ve saltanata, İslâmiyete, devlete, millete ve memleketeşka bir gaye ve emelimiz olmadığına binaen kongreninı müddetince ihtirasat-ı şahsiye ve siyasiyeden ve fırkacılık amalindenışacağıma ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ihyasınaışmayacağıma namusum ve bilcümle mukaddesatım namına vallah, billah”
Bu yemin metni de encümene havale edilir ve yay

bunun da milleti ikna için oldu

7 Eylül’de esas maksat olan Erzurum Kongresi Nizamnamesi’nin maddelerinin

de

mesele bir günde halledildi.Yap

gönderilerek, de

Nizamnamede

biçimde de

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne dönü

gerekti

yap

üyenin daha eklenmesiyle say

oturumunda yap

nizamnameye uygun olarak 16’nc

Kongrede manda ve himaye meselesi özellikle Amerikan Mandas

tart

söylenemez. Çünkü
ınlanmak üzere gazetelere verilmesiğu kongre zabıtlarında açıkça ifade edilmektedir.ğiştirilmesi hususunda çalışmalar başladı. Gerekli hazırlıklar önceden yapıldığı için buılması düşünülen değişikler önerge komisyonunağişik oturumlarda sürdürülen görüşmeler 10 Eylülde sonuçlandırılmıştı.Şark vilayetleri için öngörülen hüküm ve şartlar, bütün ülkeyi kapsayacakğiştirilmişti. Vilayat-ı Şarkiye Müdafaayı Hukuk Cemiyeti adı Anadolu ve Rumeliştürülmüştü. Anılan Nizamname’nin 4. maddesindeğinde “Vilayat-ı Şarkiye”de geçici bir hükümet kurulacağı öngörülmüştü. 7. maddedeılan değişiklikte Erzurum’da seçilen 9 kişilik Heyet-i Temsiliye’ye Batı Anadolu adına 6ının 15 çıkarılması uygun görülmüştü. Kongrenin sonılan seçimde oy çokluğu ile 6 üye daha seçilmiş, daha sonra Ref’et Beyı üye sıfatıyla Heyet-i Temsiliye’ye katıldı.ı çerçevesindeışılmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın bu konuya pek fazla ehemmiyet atfettiği deşu ifadelerdeki alaycı tavır gayet açıktır :
“...Mr Brown...: ‘...Ben hiçbir s

Amerika manday

Amerika nam

Mr Browne’un ifadesine nazaran mandan

ne derseniz odur diyor!..”

herhangi bir himaye veya mandat fikrini kabul etmesi ise zaten beklenemezdi ve öyle de

olmu

Sivas halk

kalplerinde ya

bütün dünyaya ilan edilmi
ıfat-ı resmiye ile görüşmüyorum diyor ve hattaı kabul edeceğini değil belki etmeyeceğini söylüyor. Onun için sözleriına değil, kendi namınadır; bu hususu nazar-ı dikkate almalıdır. Fazla olarakın ne olduğunu kendisi de bilmiyor! Manda siz“İstiklâl-i tam” şiarıyla hareket eden “inkılâpçı bir kongre”ninştur. Nihayet diğer meseleleri görüşen Kongre 11 eylülde son buldu, 12 Eylül’de iseının huzurunda açık bir celse ile “...millet hakimiyetinin ve istiklal ruhunun daimaşayacağı ve Anadolu’nun her türlü mukavemete hazır ve muntazır olduğuşti .
İ

ba

engelleme te

okumas
stanbul’daki hükümetin, Sivas Kongresi’nin son günü Anadolu’daki milliyetçişkaldırıya karşı açıkça cephe alarak, küçümseyici beyanatlarda bulunması, hatta kongreyişebbüslerine girişmesi, Heyet-i Temsiliyenin çok cesurane bir tavırla meydanına yol açtı. Zira Ali Galip hadisesinin, Sadrazamın , İngilizlerle birlikte hazırladığı
bir sald

kesilmesinden, Damat Ferit Pa

gün boyunca ortaya ç

do

mal ve

Bu telgraf Sivas Kongresi Heyet-i Temsiliyesi’nin olu

hükümeti ile ili

bir k

örgütlerinden geliyordu. Kar

yeterince bilgi verilmedi

Temsiliye’nin seçimlerinde aksakl

yaz

hükümetiyle ili

Özellikle, Kaz

bilgi vermedi

kapsamas

Sivas’ta Heyet-i Temsiliye yeniden olu

gibi b

Asl

Temsiliye,

Bir ba

günün Rum’u Mavri Mira veya Pontos Cemiyeti’ne ba

gelece

Sivas Kongresi Erzurum Kongresi’nde vatan
ırı olduğu açıkça ortaya çıkmış bulunuyordu. İstanbul ile her türlü haberleşmeninşa’nın başında bulunduğu kabinenin istifasına kadar geçen 18ıkan gerilim milliyetçiler arasında da bazı görüş ayrılıklarınınğmasına yol açmış görünmektedir. Mustafa Kemal Paşa gönderdiği bir telgrafta halkın can,ırzının korunacağını, ancak yazışmaların Heyet-i Temsiliye ile yapılmasını istiyordu.şturulma biçimi ve İstanbulşkilerin kesilmesiyle başlayan görüş ayrılıklarını ortaya çıkarmıştı. İtirazlarısım ordu komutanlarından ; Erzurum Kongresi üyelerinden ve bazı Müdafaa-i Hukukşı çıkışlar şu noktalarda toplanıyordu: Gelişmeler hakkındaği, Sivas’ta Doğu Anadolu’nun ikinci plana itildiği. Heyet-iıklara meydan verildiği, Mustafa Kemal Paşa’nınışmalarda Heyet-i Temsiliye veya kongre yerine kendi adını kullandığı, İstanbulşkilerde çok sert davranıldığı ...ım Karabekir’den yoğun eleştiriler geliyordu. O kongrenin kendisineğinden, kongrenin erken kapandığından, yayımlanan bildirinin doğu illerini deından şikayet ediyordu .şturulurken Erzurum’da seçilen 9 üye olduğuırakılmış Batı Anadolu adına 6 kişi daha seçilerek üye sayısı 15’e çıkarılmıştı.ında yaşanan bu tereddütlere rağmen, Sivas Kongresi’nin seçtiği Heyet-iİstanbul hükümetine karşı başlattığı meydan okumayı başarıyla sonuçlandırmıştı.şka deyişle : o günün Ermeni’si nasıl ki kaderini Taşnak veya Hınçak Cemiyeti’ne, Oğlamışsa, o günün Türk’ü de kendiğine ilişkin umutlarını Heyet-i Temsiliye’nin ellerine terk etmiş bulunuyordu.ın bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığını
temin için verilmi
ş kararları kabulle kendisine mal etti ve genelleştirdi Kongre 11 Eylül’de
ş

* Milli s

* Osmanl

egemenli

* Her türlü i

mukavemet edecektir. H

ayr

* Manda ve koruyuculuk kabul edilemez

* Milletin kendi gelece

Mebuslar Meclisinin derhal toplanmas

* Milli direnmeyi gerçekle

ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” olmu

* Kutsal amac

seçilmi

Erzurum Kongresi’nde do

Kongresi’nde 6 ki

aç

Milli amaca eri

Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmu

Kongre, Ali Fuat Pa

etmekle, yürütme yetkisine sahip oldu

13 Eylül’de Sivas’ta, ihtilâlin yay

yay

Sivas Kongresi, üyelerinin bütün ülkeye

ba

oldu

Kongresi’nden daha geni

etkilemi

Mücadele’nin bütün anla
u kararları aldı.:ınırlar içindeki bölgeler bölünmez bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz.ı topraklarının bütünlüğünün sağlanması için milli güçlerin etkinliği ve milliğin üstün kılınması şarttır.şgal ve müdahaleye karşı, millet birlik olarak kendisini müdafaa veıristiyan azınlıkların her türlü güvenliği sağlandığından bunlaraıcalık tanınamaz.ğine karar verebilmesi ve hükümetin başıboş bırakılmaması içinı gerekir.ştirmek için kurulan dernekler birleştirilmiş ve adı “Anadoluştur.ı ve umumi teşkilatı idare için Kongre tarafından bir Temsil Heyetiştir.ğu illerini temsilen seçilen 9 kişilik Temsil Heyeti Sivasşi daha seçilerek genişletilmiş, bu suretle Türkiye Büyük Millet Meclisiılıncaya kadar ülke mukadderatında yegane söz sahibi bir kurul oluşturulmuştu.şmek yolunda ayrı ayrı çalışan dernekler birleştirilmiş ve Anadolu veştu.şa’yı Batı Anadolu Umum Kuvay-ı Milliye Kumandanlığı’na tayinğunu göstermişti.ın organı olmak üzere İrade-i Milliye adlı bir gazeteımlandı.şamil olması nedeniyle Milli Mücadeleşlangıcında Türkiye’nin mukadderatını belirleyen, bütün milletin tek vücut halinde birlikğunu dünyaya ilan eden milli bir kongredir. Bunu içindir ki tesirleri Erzurumş olmuş, kendisinden sonra gelişecek olayları büyük ölçüdeştir. Zira Misak-ı Milli’de, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışında, Millişmalarında, Sivas Kongresi’nin izleri görülür. Sivas Kongresi
İ

bir karakter ta

Sivas Kongresi’nde elde edilen sonuçlar ba

temsilcilerin ba

uygundur. Art

yürütülecektir. Kongrede milli egemenlik ilkesinin “Saltanat ve Halifeli

ortaya at

üstüne ç
stanbul Hükümetinin açık muhalefetine rağmen toplanmıştır. Erzurum Kongresi gibi ihtilâlcişımaktadır.şarılıdır. Her ne kadar çeşitli düşüncelere sahipğdaştırılması yolu tutulmuşsa da, sonuç Mustafa Kemal Paşa’nın isteğineık savaş ve ihtilâl tek örgüt tarafından, bütün yurtta yaygın biçimdeği” kurtaracağı görüşüılmıştı. Bu çok önemli bir adımdır ve böylece, milli egemenlik, Osmanlı saltanatınınıkarılmaktadır.
İ
stanbul Hükümeti, Sivas Kongresi’ni dağıtmak ve Mustafa Kemal Paşa ile arkadaşlarını
yakalatmak için, Elaz

da

Pa

durumu padi

göstermedi. Bunun üzerine bütün telgrafhaneler

Anadolu’da geli
ığ Valisi Ali Galip’i görevlendirmişti. Ali Galip Sivas’ı basıp kongreyiğıtacaktı. Ancak üzerlerine gönderilen askeri birlikler bunu önledi. Bu olay Damat Feritşa kabinesiyle, Anadolu’nun ilişkilerinin kesilmesi sonucunu doğurdu. Mustafa Kemal Paşaşaha bildirmek istedi. Fakat çekilen telgrafları Damat Ferit Paşa padişahaİstanbul ile ilgilerini kestiler. Bu hareket,şmiş bulunan milliyetçiler için de bir güç ifadesi oldu. Mustafa Kemal –
İ

bulamayan Damat Ferit Pa

Milliyetçi bir hüviyet ta

ve ulusal dava için Damat Ferit’in dü

hükümetle birlikte, bas

rastlanmaya ba

portreleri süslemekteydi.

Mustafa Kemal Pa

J. G. Harbord’la yapt
stanbul mücadelesinde (8.Haziran-30 Eylül 1919) İstanbul yenilmiş ve İngilizlerden yüzşa istifa etmiş, yerine 2 Ekim’de Ali Rıza Paşa kabinesi geçmişti.şıyan bu kabinenin, İstanbul’da işbaşına geçmesi Mustafa Kemal Paşaşürülmesinden sonra kazanılan ilk zaferdir Yeniında da Sivas Kongresi’nin faaliyetleri ile ilgili haberlere ve övgülereşlanmıştı. Artık gazetelerin ilk sayfalarını Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey’inşa Sivas Kongresi’nin bitiminden bir hafta sonra Sivas’a gelen, Generalığı konuşmada, yeni bir Türk Devleti kurma arzusunu açıkça belirtmişti.
Amasya Görü
şmeleri ve Protokolü
Anadolu,

Pa

al

getirilmesini, ordu örgütünün ulusal amaca uygun olarak yeni ba

Mebuslar Meclisi’nin toplanmas

Anadolu istek ve önerilerinin hemen kabulünü ileri sürüyordu. Sonuçta Hükümet, Mustafa

Kemal Pa

Pa

Sivas’tan hareket eden Mustafa Kemal Pa

ba

gizli be
İstanbul üzerinde kurduğu bu egemenlikten yararlanmak istedi. Mustafa Kemalşa, Hükümetten özellikle ulusal direnişin karşısında olan sivil ve askeri yöneticilerin iştenınmalarını ve cezalandırılmalarını, onların yerine ihtilalcilerin güvenini taşıyanlarınştan düzenlenmesini,ını istiyordu. Daha başka pek çok öneriler de yapılıyordu.şa ile yüz yüze anlaşmanın gerekli olduğuna karar verdi ve Bahriye Nazırı Salihşa’yı Amasya’ya gönderdi. 16 Ekim 1919’da Hüseyin Rauf ve Bekir Sami Beylerleşa iki gün sonra Amasya’ya vardı. 20 Ekim’deşlayan müzakereler 22 Ekim’de son buldu. Görüşmelerin metni üçü açık ve imzalı ikisi imzasızş protokol ile tespit edildi ve şu hususlarda anlaşma sağlandı:
İ

Türklerin yabanc

Müslüman olmayan unsurlara ayr

Yeni aç

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin, Hükümetçe de kabul edilmesi .

Mebusan Meclisi taraf

hükümet taraf

Mebusan Meclisinin güvenlikte olmayan

Sivas’ta Komutanlarla Yap
tilaf Devletleri ile yapılacak barışta sınırların tam bir anlayışla çizilmesi veı devlet boyunduruğunda bırakılmaması.ıcalık tanınmaması.ılacak meclis için yapılacak seçimlerin serbestlik içinde yapılması.ından kabul edilmek koşuluyla Sivas Kongresi kararlarınınından benimsenmesi.İstanbul’da toplanmasının uygun olmadığı.ılan Toplantı (16-28 Kasım 1919)
Salih Pa

vermi
şa Amasya’da Mebuslar Meclisi’nin Anadolu’da toplanmasına çalışacağına sözşti. Ancak hükümet ve padişah buna razı olmadıklarından Meclisin nerede toplanacağı
yeniden büyük bir soruna dönü

hakk

destekleyen kolordu ve tümen komutanlar

görmü

Toplant

Pa

Bey, Band

durumlar

Toplant
şmüştü. Temsil Heyeti, Meclisin toplanacağı yer ve seçimlerında beliren görüş ayrılıklarını tartışıp kesin karara varmak için Milli Mücadeleyiı ile ortak bir toplantı düzenlemeyi zorunluştü.ıya Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti adına Mustafa Kemalşa ile 3, 12, 13, 15 ve 20. Kolordu komutanları davet edildiler. Trakya’dan Cafer Tayyarırma’dan Yusuf İzzet Paşa, Diyarbakır’dan Cevdet Bey aradaki uzaklık ve özelı nedeniyle toplantıya katılamadılar.ı sonunda; sakınca ve tehlikelerine rağmen Meclisin İstanbul’da toplanması,
İ
stanbul’da milletvekillerinin güven ve serbestlik içinde yasama ve görevlerini yaptıklarını
bildirecekleri ana kadar Temsil Heyeti’nin görevine devam etmesi, Paris Bar

Türkiye hakk

halinde milletin dü
ış Konferansı’nınında olumsuz bir karar vermesi ve bu kararın Meclis tarafından kabul edilmesişüncesinin öğrenilmesi ve ona göre hareket edilmesi kabul edildi.
Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Geli
şi
Komutanlar toplant

kabul edilmi

Kolordunun. Merkezi olmas

imkan veriyordu. Siyasi olaylara daha yak

hareket etti. Kayseri - Mucur, Hac

büyük bir co

Pa

olmu
ısında, Temsil Heyeti merkezinin, Eskişehir yakınındaki Seyitgaziş olmasına rağmen, gerçekte saptanan yer Ankara idi. Çünkü Ankara; 20.ı dışında demiryolu ile İstanbul ve Batı Anadolu’ya ulaşmaya daın olmak için Temsil Heyeti 18 Aralık’ta Sivas’tanıbektaş, Kırşehir yoluyla 27 Aralık’ta Ankara’ya geldi veşkuyla karşılandı. Beraberindekilerle Ziraat Mektebine yerleşen Mustafa Kemalşa burayı merkez edindi. Ankara artık, Milli Mücadele hareketinin kalbi ve merkeziştu.
Son Osmanl
ı Mebuslar Meclisi ve Misak-ı Milli Kararları
Milli iradenin üstünlü

seçimler ba

Pa

için bir Müdafaa-i Hukuk grubu kurmalar

istiyordu. Kendisi Meclis’e kat

Müdafaa-i Hukuk’a dayanan Meclis’in istedi

Meclis 12 Ocak 1920’de Padi

Kemal Pa

Milliyetçi üyeler Felah-

Sivas’ta haz

gizli toplant
ğü karşısında Mebuslar Meclisinin açılması kabul edilmiş veşlamıştı. Milletvekillerinin maneviyatlarını güçlendirmek isteyen Mustafa Kemalşa, onlara bir amaç etrafında toplanmalarını, Meclis’te Kuvay-ı Milliye ruhunu sürdürmekını ve kendisini de bu Meclis’e başkan seçmeleriniılmayacak olmasına rağmen, başkan seçilmeyi ve çoğunluğuği kararları alacağını düşünüyordu.şah’ın beyannamesinin okunmasıyla açıldı. Fakat Mustafaşa Meclis Başkanlığına seçilmediği gibi Müdafaa-i Hukuk grubu da kurulamadı.ı Vatan Grubu’nu kurdular. Bu grup, Mustafa Kemal Paşa tarafındanırlanmış bulunan Misak-ı Milli metni ile ilgili bir toplantı yaptı ve 28 Ocak’takiıda bu metin pek az değişiklikle kabul edildi. Meclis 17 Şubat 1920’de bu kararı
aç

* Mondros Mütarekesi’nin imzaland

Araplar

serbestçe beyan edecekleri oylarla tayin edilmelidir. Ancak mütarekenin imzaland

i

ayr

* Daha önce kendi istekleriyle Anavatana kat

yeniden halk oyuna ba

* Bat

edilecektir.

* Hilafet ve Saltanat’la hükümet merkezi olan

güvenli

ilgili ülkelerin birlikte verecekleri karar geçerli olacakt

* Az

faydalanmalar

* Türkiye’nin milli ve ekonomik geli

kabul edilmeyecek, borçlar

Osmanl

esaslar

9)
ıkladı. Misak-ı Milli kararlarına göre:ığı tarihte işgal altında bulunan ve nüfusunun çoğunuın teşkil ettiği Osmanlı topraklarının mukadderatı, o topraklar üzerinde yaşayan halkınığı tarihteşgal edilmemiş olan ve Osmanlı-İslam ekseriyetinin yaşadığı bölgeler hiçbir sebepleılamaz bir bütündür.ılmış olan Elviye-i Selase için gerekirseşvurulabilir.ı Trakya’nın durumu, orada yaşayan ahalinin serbestçe beyan edecekleri oylarla tespitİstanbul’un ve Marmara Denizi’ninği sağlanmak şartıyla, Boğazların serbest ticarete açılması için Osmanlı Devletiyleır.ınlıkların hukuku, komşu ülkelerdeki Müslüman ahalinin de aynı hukuktanı kaydıyla Türkiye’ce temin edilecektir.şmesine mani olacak siyasi, mali, adli sınırlamaların ödenmesi şartları da bu esaslara aykırı olmayacaktır.ı Mebusan Meclisi milli sınırlar içinde tam bağımsız yeni bir Türk devletininını kapsayan Misak-ı Milli’yi kabul etmekle büyük bir görevi yerine getirmiş oldu.İstanbul’un İşgali ve Mebuslar Meclisi’nin Dağıtılması
İ
tilaf Devletleri Misak-i Milli’yi hoş karşılamadılar. Daha ocak ayı içinde Kuvay-ı
Milliye’yi destekleyen Harbiye Naz

tutumunu protesto eden notay
ırı Cemal Paşa ile Genelkurmay başkanı Cevat Paşanını hükümete verdiler. Cemal ve Cevat Paşaları, Kuvay-ı
Milliye’ye subay yollamak, silah ve para sa

suçlad

26-27 Ocak’ta Akba
ğlamak, terhis edilen erleri göndermekleılar. Baskı karşısında Cemal ve Cevat Paşalar istifa ettiler.ş Cephaneliğinin basılarak buradaki Fransız askerlerinin esir alınması
ve büyük miktarda silah ve cephanenin Anadolu’ya nakledilmesi, seferberlik haz

yap

kar
ırlıklarınınılması gibi gelişmeler İtilaf Devletlerini baskılarını daha da arttırmaya itti. Bu baskılarşısında Ali Rıza Paşa istifa etti ve yeni hükümeti Salih Paşa kurdu.
İ

bar

i

Erzurum’da bulunan Yarbay Rawlinson ve 20 kadar

resmen tutuklad

zorunda b

Ba

Osmanl

ili

hemen akabinde Mustafa Kemal Pa

Birle

ve

güven içinde yap
tilaf Devletleri bu fırsattan yararlanarak Mustafa Kemal Paşa ve Türkiye’yi istedikleriış şartlarına boyun eğdirmek için, önce Türk Ocağı’nı bastılar ve 16 Mart’ta da İstanbul’uşgal ettiler. Meclisi de kuşatarak Rauf Bey ve Kara Vasıf Bey’i tutukladılar. Bu sıradaİngiliz’i de Kazım Karabekir Paşaı. Ankara’daki 200 İngiliz askeri ile Fransız kumandanı da oradan ayrılmakırakıldılar.şkent ile bağları koparmanın mali bir yönü de vardı. Gönderilen bir genelgeye göreı Bankası, Düyun-u Umumiye, Reji, Mal Sandıkları ve Evkaf Sandıkları İstanbul’laşkilerini kesecekler ve mevcutlarını taşradaki yetkili mercilere bildireceklerdi. İşgalinşa; İtilaf Devletlerinin İstanbul’daki temsilcilerine,şik Amerika siyasi temsilcisine, tarafsız devletler dışişleri bakanlarına, Fransa, İngiltereİtalya parlamentolarına birer protesto gönderdi. Mebuslar Meclisi “Mebusluk vazifesininılması imkânı oluncaya kadar meclis görüşmelerinin yapılmaması” kararı
alarak toplant

yaz

Artan bask

1920’de Damat Ferit Pa
ıları erteledi. Mustafa Kemal Paşa’nın emrine uyularak, İstanbul ile her türlüışma ve vergilerin İstanbul’a gönderilmesi yasaklandı.ılar karşısında Salih Paşa kabinesi de istifa etmek zorunda kaldı. 5 Nisanşa yeniden IV. defa sadarete getirildi.
OKUMA L
İSTESİ